Lost in Translation

«Den middelaldrande skodespelaren som er i Tokyo for å lage ein whiskyreklame, den unge, nygifte kvinna som fylgjer med den arbeidsnarkomane fotografmannen som allereie etter berre to år knapt ser ho, og då berre når han konsentrerer seg. So ser desse to kvarandre, då. Han er lukkeleg gift, har kjekke ungar som han elskar. Ho er nyutdanna filosof og lurer på kva ho skal taka seg til. Bob, Bill Murray-figuren, får seg eit ligg med songdama frå baren, og då vert Scarlett Johanssons Charlotte ikkje akkurat avundssjuk, men ille til mote. Ho bevrar så vidt i munnvikane. Dei fer på fest, dansar, røykjer litt hasj, åra prellar av på Bob i lag med henne. A man’s only as old as the woman he feels: Groucho Marx, visstnok. Han (Bob, ikkje Groucho) legg Charlotte i ei eller anna seng, stryk henne over kinnet, trekkjer dyna over den blygt påkledde kroppen hennar. Og går. Ho smiler til honom, han går. Seinare ligg dei på ei seng saman og pratar i veg. Han har vore gift i tjuefem år, ho i to. Does it get easier, spør ho. No, svarar Bob. Yes, rettar han seg. It does get easier. […] Bob fer heim til kjerringa og ungane, spring etter Charlotte for å gje henne ein faderleg klem og eit kyss på munnen. Ho fylgjer ikkje etter når han går. 

Lost in Translation, ja. 

Dei er i utgangspunktet fortapte båe to, translated i den opphavelege tydinga av ordet, dei er altså forflytte til ein annan plass, bortkomne. Ordet kan òg tyda å verta overførd, eller å verta forvandla. The translation of the flesh. Det var fyrst seinare ordet fekk den tydinga det vanlegvis har i dag, altså å omsetja ein tekst frå eit språk til eit anna, å flytta eit språk over ei synleg eller usynleg grense. Men det var pent lite flesh her, ikkje kjøt, ikkje kjønn. Dei finn kvarandre inne i sitt vesle, pseudointime, amerikanskspråklege rom. Når dei kjem utanfor det, forstår dei lite og ingenting. So dei er ikkje omsette, dei er berre lukka inne. Djupast sett bryr dei seg ikkje om å nå ut derifrå heller, ikkje eingong til kvarandre. Dei finn kvarandre, men kva so? Kva finn dei? Herregud, dette var så reinska for erotikk som det i det heile kunne verta. Endå verre, det var pedagogikk. Grunnfag. Prøv å førestella deg dette som ein fransk film. Det kjem ikkje på tale. Det er plent umogeleg, utenkjeleg at dei ikkje har seg med kvarandre. Og kvifor i alle dagar skulle dei ikkje det? […] 

Translation, ja. Det er noko anna. Det er verkeleg å gå over grenser, å vraka og forlata, riva alt ned og so byggja det opp att ein annan plass. Det er difor omsette tekstar so ofte kling falskt. Dei berre overfører, dei riv ikkje ned, byggjer ikkje nytt. Det er ikkje berre språket som er feil. Ein seier ikkje dei same sakene på ulike språk, ein tenkjer ikkje i den same rekkefylgja, nytter ikkje dei same bileta, ser ikkje dei same tinga, kjenner ikkje dei same luktene, kjærteiknar ikkje dei same kroppane, stryk ikkje det same håret, styn ikkje fram dei same orgasmane. Kva oppnår ein med å omsetja? Pent lite. So godt som ingenting, eit falskt skin, eit skjær, ei flate, i beste fall eit ymt. Ein kan ikkje gå gjennom språket, ein må over det, forbi det, byggja det opp att på heilt ny grunn. Dikta sjølv. I translation er me altså lost. 

Fra Stephen J. Walton: Roadmovie. Manuset

Et utmerket analyse av denne filmen, synes jeg. Og kloke ord om oversettelse, dessuten. (Språkmannen Walton har også undervist i oversettelse.) Min yndlingsreplikk i Lost in Translation er forresten der hvor Bob får vite at Charlotte har studert filosofi, og sier ironisk at han har hørt at det er store muligheter i den bransjen.  

For å komme litt tilbake til Dagsavisens anmelder (innlegget nedenfor), som mente at Walton er overdrevent belærende i denne boka. Mulig at hun ville se utdraget ovenfor som et eksempel på det. Jeg er ikke enig i påstanden generelt sett, og når det gjelder dette utdraget spesielt, så spiller oversettelse en stor rolle i boka, siden hovedpersonen etter hvert utøver nettopp dette yrket. Film er dessuten også et av Waltons interesse- og kunnskapsområder. Og hva er så galt med at man tilføres kunnskap i en skjønnlitterær bok, dersom dette inngår som en naturlig del av boka? 

Slik Walton skriver sakprosa så elegant at det er en fest å lese i seg selv, slik tar han også sine omfattende kunnskaper med når han skriver skjønnlitteratur. Han gir i det hele tatt leserne mye, enten det er sak eller skjønn. Er ikke det aldeles utmerket?  

Så noen ord om seksualevangelisten og hedonisten Walton. Han kan ikke forstå at de to hovedpersonene i filmen, som altså er gift på hver sin kant, ikke har seg med hverandre, som han poetisk uttrykker det.  Vel, jeg kan tenke meg opptil flere gode grunner for at folk som er gift på hver sin kant, ikke skal "ha seg med hverandre", men den moralske siden av saken kan vi jo la ligge. Mennesker er mennesker.

Derimot virker det som om de mer subtile sidene ved denne kyskheten går Walton hus forbi, spenningen som ligger der og dirrer hele tiden, men som altså ikke får sin utløsning, hverken filmatisk eller in the flesh. Det må også på en eller annen underlig måte ha gått Walton hus forbi at film og litteratur (og virkeligheten, ikke minst) er full av lignende forhold, kortvarige møter eller lengre forbindelser, hvor erotiske og/eller følelsesmessige tiltrekninger aldri forløses. Unge Werther er bare ett av utallige eksempler. Og når det gjelder film, spiller det nok ingen rolle om den er amerikansk eller fransk. Paraplyene i Cherbourg faller meg i tankene sånn i farten. Ikke noe ligg der i gården, nei. Og når de to møtes i sluttscenen på bensinstasjonen, er det nettopp det uforløste ved forholdet i enhver forstand som blir så overveldende. 

Men det får så være. Jeg synes som sagt at hvis det er noe som kan bli slitsomt med Walton, så er det hans hedonistiske misjonsiver. Men det er jo mulig at han lider av en forsinket pubertet. 

Har dette så noe med forfatteren Walton å gjøre? Ja visst, fordi Walton skriver svært personlig enten det er sak eller skjønn. Han er svært personlig til stede i sakboka Skaff deg eit liv, og i herværende bok, Roadmovie, deltar han jo til og med selv i handlingen. Denne personlige tilstedeværelsen i alt han skriver, er faktisk også noe av det som gjør Walton så lesverdig i mine øyne. At han står for ting som jeg ikke liker, spiller egentlig mindre rolle. 

Hvilket minner meg på at jeg burde se å få lest det av Walton som jeg ikke har lest.