Jeg har nettopp lest ferdig Stephen J. Waltons roman Roadmovie. Manuset. Fra før har jeg hans sakprosabok om biografi, Skaff deg eit liv, som innbrakte ham opptil flere priser da den kom i 2009. Hvis du ikke vet hvem Walton er, kan du oppgradere deg på Wikipedia HER.
Det virker som om uansett hva Walton skriver, skriver han gnistrende godt, enten det er faglitterært eller skjønnlitterært. Roadmovie. Manuset er så vidt jeg vet hans første roman, og den er utrolig morsom. Jeg rapper like godt en anmeldelse fra Nærnett, lokale nyhende frå journalistutdanninga i Volda:
- Din jævla fiksjon! roper forteljaren Stephen Walton til omsetjar og romanfigur Bodvin Rovde når sistnemnte legg ned arbeidet i protest mot forteljinga han sjølv er ein del av.
Før ein kjem så langt, har Rovde si livssoge vorte grafisk utpensla frå oppveksten i Vanylven til han sit nedbroten på eit småbruk ved svenskegrensa.
Rovde får sparken
Han starter ved Universitetet i Haugesund, som stipendiat i kjøleskapforsking. Der får han sparken fordi han spør kvifor forskarane ikkje forskar. Neste jobb er norsklektor i USA, der han får sparken for å ha hatt seg med ein av studentane og kalla ein annan neger.
Eit intermezzo i Las Vegas som barpianist, via mentalt samanbrot på sofaen hjå lege-søstera til Rovde oppheld seg på svenskegrensa i eit morkent småbruk.
Det er her han melder seg som omsetjar for Samlaget, og tar på seg å omsetje ei reiseskildring frå Sørstatane, skrive av professor i nytta kjønnsforsking, Simon Anderson.
Les også: Mysteriet Bodvin Rovde
Romanfiguren er ein fiksjon
Ei smal sak for glupingen? Det skulle ein tru. Men Rovde får ikkje eit manus - han får to. Det andre manuset vert fortalt av ein viss Stephen Walton, og avslører for Rovde at han sjølv er ein romanfigur.
Eg kan seie så mykje som at forteljaren må gripe inn for å få Rovde til å gjere jobben sin. Mellom anna skrik til sin eige romanfigur at han er ein fiksjon!
Forfriskande mangel på sjølrefleksivitet
Rovde er beint ut forfriskande med sin svimeslåande mangel på sjølvrefleksivitet, og er ikkje usympatisk i sin framturing. Då har eg heller eit større problem med dei to heltane i historia - Ahmed og Eli. Dei vert veldig gilde midt i all toskeskapen til Rovde og co. Nokre antipatiar hjå forteljaren vert og litt for utmala. Men det er smårusk.
Romanen er i det heile ein svir å lese, frisk i språkføringa og er spesielt proppfull av filmreferanser.
Meta-perspektivet, der Rovde tester grensene for kvar grensene for ein romanfigur i ei forteljing er, fungerer greit. Det er eit kjent grep, men gjer ikkje skam på historia.
Om du tåler ei god satire, friskt språk og himmelropande paradoks - då er denne historia for deg. God bok!
Dagsavisens anmelder liker også boka, men ser det som problematisk at den tenderer mot det overdrevent didaktiske, belærende. Anmelderen konkluderer likevel med at dette er «ei morosam bok, verdt timane det tek å lese. Forfattar (ikkje forteljar!) Walton skal ha ros for å prøve å vere annleis midt oppi straumen av nettopp oppskriftsmessige oppvekstromanar. Han kan berre tene på å luke vekk ein del vitsar og noko av undervisninga neste gong.»
Det siste er jeg ikke enig i. Jeg opplevde den ikke som belærende, og humoren er jo så å si selve krydderet i denne boka. Det er ikke alle forunt å kunne skrive morsomt, i hvert fall ikke i norsk litteratur i dag, og nettopp den kunsten behersker Walton til fulle. Pussig, forresten, hvordan humor lett blir nedvurdert. Dagsavisens anmelder er kanskje ikke klar over hvor mye folkelig humor det er i seriøs litteratur, for eksempel hos James Joyce og Samuel Beckett. Eller vår egen Kjartan Fløgstad.
Hovedpersonen i Waltons bok er altså akademiker, og Watson raljerer voldsomt med det akademiske miljø - et miljø han går ut fra at leserne kjenner: «For dei av lesarane mine som ikkje er bevandra i det akademiske (men det er de alle saman, tenkjer eg, for kven elles er det som les romanar på nynorsk i våre dagar?)» Tja, jeg gjør det faktisk. Det er likegyldig for meg om jeg leser en roman på bokmål eller nynorsk, og jeg er ikke akademiker.
Om den ikke helt vellykkede kjøleskapsforskeren Bodvin skriver Walton blant annet: «I tillegg var Bodvin gått lei av dei fjorten tusen jævla kjøleskapa. Kven brydde seg? Kva i heitaste, inste helvete gjorde det om han gjennomførte den mest mønstergyldige eksegesen av innhaldet i desse fjorten tusen forbanna kjøleskapa eller ikkje? Kven kom til å lese kjøleskapsopuset hans? Ein gjeng med klonar, det stadig meir patetiske akademiske småborgarskapet som i snitt tente halvparten av det røyrleggjarfetrane deira tente, men innbilte seg at dei hadde gjort det dei kalla ’ei klassereise’.»
Walton eksellerer i språk og dialekter. Blant andre norskamerikanerne får sitt, mens Bodvin er gjesteforeleser på et college i Midtvesten: «Har du lest de verks av Sigrid Undset? Jeg synes hun er en dritgod forfatterinne. Og hun stod på den rett side av den krig, ikke lik han Knut Hansen. Har du hørt at han var i den naziparty?»
Om Bodvin hadde problemer med å finne til rette i det norske akademia, blir det ikke noe bedre i USA. Og også USA og amerikanere får sitt i denne boka: «Etter som vekene gjekk, seig Bodvin ned i ein tiltakande depresjon. Han stod opp kvar dag, gjekk inn i eit klasserom, og der sat tjue-femogtjue perfekt forma, smilande, blide og ugjennomtrengeleg dumme, vakre unge menneske, solbrune, muskuløse og yndige sat dei og strekte ut modellskjønne bein, strauk seg på rake, sterke kjevar, fletta sitt nyvaska, duftande hår og var lykksalig uvitande om at dei ikkje visste noko som helst. »
Walton er en skarp iakttager av Norge. Etter hjemkomsten fra Amerika søker Bodvin midlertidig ly hos overlegesøsteren i Ålesund. «Bodvin fekk tildelt eit halvferdig gjesterom i kjellaren, der det var kjølig og lukta eple. Kva gjer alle desse epla i norske kjellarar? tenkte Bodvin »
Moderne norsk byggeskikk får også sitt: «Bodvin låg for det meste om dagane på den svarte skinnsofaen i stova i første etasje i den tre hundre og femti kvadratmeter store katalogvillaen, som var reist i ei smakfull blanding av byggjestilar inspirerte av Mallorca og av laftestovene i Gudbrandsdalen. Dei andre husa i byggjefeltet var likeeins inspirerte av eigarane sine ferieturar i aust og vest, hytt og vêr. Her var kvite sjømannshus med torvtak og atrium, sveitservillaer med østerdalsgarasjar, nokre få husbankhus frå femtitalet pynta stivt med vognlys og middelhavsaltanar. Eit vanleg norsk byggjefelt, med andre ord. Malmhild kunne aldri forstå korfor dei mellombels tilsette svenske legane frå avdelinga som ho jamt hadde med heim for å vise dei kor godt vi har det i Noreg, lo.»
Bodvin får omsider kjøpt seg et eget hus i en bortgjemt kommune ved svenskegrensa: «Huset såg ut til å vere den typen Block Watne-hus som i et brått anfall av distriktspolitisk optimisme vart reiste på fullstendig udrivverdige små gardar overalt på syttitalet, og som femogtjue, tretti år seinare stod att som tause vitne til ei historie som knapt kunne forteljast om nederlag, samlivsbrot, alkoholisme og gjeld. Men det såg som ei greitt hus. Og berre kr. 270 000,-»
Som sagt er jeg ikke enig med Dagsavisens anmelder i at Walton er belærende. Det har ikke slått meg en eneste gang under lesingen av denne boka. Det jeg personlig synes er litt slitsomt hos Walton, er hans overdrevne fokus på sex, og for den saks skyld også hans hat mot religionen. For Walton er sex faktisk religion. I Skaff deg eit liv skriver han:
"Det at seksualiteten står så sentralt i identiteten vår, gjer at svært mykje av refleksjonen og diskusjonen om identitet krinsar kring seksualitet. Dette gjeld særleg sidan 1900. Tidlegare spelte religionen den rolla, men for oss er seksualiteten så eggjande, mobiliserande og forklarande at vi med visse atterhald godt kan kalle han ein moderne, sekularisert religion. Vi ville da heller seie at religion var, og er, ei form for vanstyrt utløp for libidinøs energi."
Synd at en så intelligent mann som Walton holder seg med et så primitivt og polarisert syn på religion og sex, men det sier vel antagelig noe om hans personlige opplevelser på begge områder. Walton er en misjonær (slik mange hedninger paradoksalt nok er), ikke bare for sex som evangelium, men nærmere bestemt for homosex. Det gjennomsyrer alt han skriver, også Roadmovie. Manuset. Hovedpersonen Bodvin Rovde er med andre ord homo.
Det betyr at en leser som meg blir snytt for sexen i denne boka, et element som jo gjerne spiller en rolle i romaner flest. Om det er noe område Walton er belærende på, eller vil pådytte leseren et budskap, så er det på dette området. Og her blir Walton, i likhet med alle misjonærer, litt slitsom. Det er sikkert politisk ukorret i våre dager å påpeke dette, men jeg gjør det likevel. Når det er sagt, skal det i rettferdighetens navn sies at hverken hovedpersonens eller andre av karakterenes homoerotiske liv på noen måte går fri for Waltons humor.
Denne i bunn og grunn bedrøvelige historien er som sagt ustyrtelig morsom. Jeg har tidligere beklaget meg over nåtidig norsk litteratur, at den er så traurig og innestengt, ofte noe med fortapte sjeler i en eller annen bygd, som kjører rundt i gamle Volvoer og kretser rundt sin egen navle. Waltons bok er kanskje ikke bevisst tenkt som en parodi på dette, men som det fungerer den også. Vi kommer rundt i verden i Waltons bok, samtidig som han pirker ironisk i dagens norske virkelighet, ikke bare den akademiske verden. Kanskje må man være utlending for å se oss med det skråblikket Walton anvender, men samtidig har han jo bodd og virket i Norge i mange år og ser oss samtidig innefra. Jeg er fristet til å kalle Waltons bok en unorsk bok med særnorsk innhold.
Og Waltons humor er av det intelligente slaget. Han har en herlig, fandenivoldsk respektløshet overfor alt og alle, og den er tuftet på et enormt kunnskapsnivå. Noen lesere tenker nå: Gidder jeg å lese en roman på nynorsk med en homo som hovedperson? Og mitt svar er: Ja, det burde du. For å gjenta det til kjedsommelighet: Denne boka er ustyrtelig morsom. Og språket er så glitrende at det er en sann svir.
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar